เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ มหาชนสฺส คงฺคุทกมตฺตสฺสปิ เกวลํ ตริตุํ อสมตฺถตํ, อตฺตโน ปน ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ อติคมฺภีรวิตฺถตํ สํสารมหณฺณวํ ตริตฺวา ฐิตภาวญฺจ สพฺพาการโต วิทิตฺวา ตทตฺถปริทีปนํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิฯ อุทานคาถาย อตฺโถ ปน อฏฺฐกถายํ ทสฺสิโตเยวฯ ตตฺถ อุทกฏฺฐานสฺเสตํ อธิวจนนฺติ ยถาวุตฺตสฺส ยสฺส กสฺสจิ อุทกฏฺฐานสฺส เอตํ อณฺณวนฺติ อธิวจนํ, น สมุทฺทสฺเสวาติ อธิปฺปาโยฯ สรนฺติ อิธ นที อธิปฺเปตา สรติ สนฺทตีติ กตฺวาฯ คมฺภีรํ วิตฺถตนฺติ อคาธฏฺเฐน คมฺภีรํ, สกลโลกตฺตยพฺยาปิตาย วิตฺถตํฯ วิสชฺชาติ อนาสชฺช อปฺปตฺวา เอว ปลฺลลานิ เตสํ อตรณโตฯ กุลฺลญฺหิ ชโน พนฺธตีติ กุลฺลํ พนฺธิตุํ อายาสํ อาปชฺชติฯ วินา เอว กุลฺเลนาติ อีทิสํ อุทกํ กุลฺเลน อีทิเสน วินา เอวฯ ติณฺณา เมธาวิโน ชนาติ อริยมคฺคญาณสงฺขาตาย เมธาย สมนฺนาคตตฺตา เมธาวิโน พุทฺธา จ พุทฺธสาวกา จ ติณฺณา ปรตีเร ปติฏฺฐิตาฯ

สุนิธวสฺสการวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โกฏิคาเม สจฺจกถาวณฺณนา

[287] โกฏิคาโมติ มหาปนาทสฺส รญฺโญ ปาสาทโกฏิยํ กตคาโม, ปติตสฺส ปาสาทสฺส ถุปิกาย ปติฏฺฐิตฏฺฐาเน นิวิฏฺฐคาโมติ อตฺโถฯ อริยสจฺจานนฺติ เย ปฏิวิชฺฌนฺติ, เตสํ อริยภาวกรานํ สจฺจานํฯ อนนุโพธาติ อพุชฺฌเนน อชานเนนฯ อปฺปฏิเวธาติ อปฺปฏิวิชฺฌเนนฯ อนุโพโธ เจตฺถ ปุพฺพภาคิยญาณํ, ปฏิเวโธ มคฺคญาเณน อภิสมโยฯ ตตฺถ ยสฺมา อนุโพธปุพฺพโก ปฏิเวโธ อนุโพเธน วินา น โหติ, อนุโพโธปิ เอกจฺโจ ปฏิเวธสมฺพนฺโธ ตทุภยาภาวเหตุกญฺจ วฏฺเฏ สํสรณํ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อนนุโพธา…เป.… ตุมฺหากญฺจา’’ติฯ ตตฺถ สนฺธาวิตนฺติ ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน ภวโต ภวนฺตรุปคมเนน สนฺธาวิตํฯ สํสริตนฺติ อปราปรํ จวนุปปชฺชนวเสน สํสริตํฯ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจาติ มยา จ ตุมฺเหหิ จฯ อถ วา สนฺธาวิตํ สํสริตนฺติ สนฺธาวนํ สํสรณํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจ อโหสีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

สํสิตนฺติ สํสริตํฯ ภวเนตฺติ สมูหตาติ ทีฆรชฺชุยา พทฺธสกุณํ วิย รชฺชุหตฺโถ ปุริโส เทสนฺตรํ, ตณฺหารชฺชุยา พทฺธสตฺตสนฺตานํ อภิสงฺขาโร ภวนฺตรํ เนติ เอตายาติ ภวเนตฺติ, สา ภวโต ภวํ นยนสมตฺถา ตณฺหารชฺชุ อริยมคฺคสตฺเถน สุฏฺฐุ หตา ฉินฺนา อปฺปวตฺติกตาติ ภวเนตฺติ สมูหตาฯ

อมฺพปาลีวตฺถุกถาวณฺณนา

[288] ยานสฺส ภูมีติ ยตฺถ สกฺกา โหติ ยานํ อารุยฺห ยาเนน คนฺตุํ, อยํ ยานสฺส ภูมิ นามฯ ยานา ปจฺโจโรหิตฺวาติ วิหารสฺส พหิทฺวารโกฏฺฐเก ยานโต โอโรหิตฺวาฯ